Pacjenci po udarze mózgu zmagają się z wieloma jego konsekwencjami, najczęstsze z nich to niedowłady, zaburzenia czucia, zaburzenia komunikacji słownej, zaburzenia połykania. U niektórych pacjentów występuje także obrzęk (łac. oedema) ręki, czy całej kończyny . Obrzęki dotyczyć mogą każdej części ciała, jednak w przypadku udaru najczęściej występują u pacjentów z hemiplegią w niedowładnych kończynach.
Trwały obrzęk łączy się z bólem i zmianami strukturalnymi w tkankach, co negatywnie wpływa na funkcję kończyny [1]. Obrzęk ręki po udarze mózgu może powodować dodatkowe problemy, które spowalniają proces rehabilitacji. Wśród nich wymienić można na przykład sztywność stawów czy ograniczony zakres ruchu [3][4]. Występowanie obrzęku kończyny łączy się też z gorszymi wynikami testów funkcjonalnych [2].
Obrzęki kończyn są dosyć powszechnym problemem wśród pacjentów po udarze mózgu. Wyniki jednego z badań wykazały, że pewnego stopnia opuchnięcie kończyny górnej wystąpiło u 72% badanych pacjentów po udarze mózgu, a obrzęk wystąpił u 33% [2]. Obrzęk może stanowić problem sam w sobie, ale bywa również symptomem CRPS, czyli zespołu wieloobjawowego bólu miejscowego [3], o którym przeczytasz w naszym kolejnym artykule.
Obrzęk może występować także w przebiegu innych chorób, dlatego jeśli tylko zauważysz opuchnięcie kończyny zgłoś ten problem jak najszybciej lekarzowi. Zwłaszcza jeśli obrzękowi temu towarzyszą ból, zaczerwienienie czy podwyższona temperatura opuchniętej okolicy. Lekarz wykluczy inne schorzenia i wskaże odpowiedni sposób postępowania. Samą terapią obrzęku zajmie się natomiast Twój fizjoterapeuta lub terapeuta zajęciowy.
Dlaczego powstaje?
Dokładna etiologia obrzęku ręki po udarze nie jest jednoznacznie potwierdzona, źródła za możliwe przyczyny podają zmiany w obrębie mikrokrążenia z zaburzeniem równowagi mechanizmów filtracji i reabsorpcji oraz rozregulowanie autonomicznego układu nerwowego. Za czynniki mające wpływ na powstawanie obrzęku uznaje się także złe pozycjonowanie kończyny czy powikłania związane z unieruchomieniem [1][3][4]. Przyczyną może być również uraz w obrębie kończyny górnej, powstały w wyniku na przykład upadku.
Badania sugerują, że obrzęk kończyny po udarze mózgu występuje częściej u pacjentów z podwyższonym napięciem w palcach kończyny górnej oraz zaburzonym czuciem [2].
Często obrzęk tłumaczy się także ograniczonym użyciem kończyny po udarze. Ponieważ mięśnie w trakcie swojej pracy wspomagają układ limfatyczny w odprowadzaniu płynów logicznym wydaje się stwierdzenie, że brak ich aktywności powoduje zaleganie płynów i w efekcie obrzęk. Jednak Gebruers i in. [3] podali tę kwestię w wątpliwość. Ich badania wykazały brak różnic w aktywności kończyny górnej u pacjentów z obrzękiem i bez obrzęku po udarze i, w związku z tym, badacze sugerują, że utrata aktywności kończyny zajętej nie jest wyłącznym powodem rozwoju obrzęku po udarze.
Jak się go pozbyć?
Badań dotyczących terapii obrzęków wciąż jest stosunkowo niewiele, a ich wyniki są często ograniczone lub niejednoznaczne. W przeglądzie badań nad interwencjami terapeutycznymi dotyczącymi obrzęku po udarze Giang i in. [1] za skuteczne (na podstawie badań) uznano odzież uciskową z Lycry z rękawicą, bierne bilateralne ćwiczenia kończyn górnych, laseroterapię i akupresurę. Zaznaczono jednak, że z powodu krótkiego okresu interwencji w tych badaniach niemożliwe jest wyciągnięcie solidnych wniosków w kontekście długoterminowej terapii.
Wpływ wspomnianych wyżej bilateralnych biernych ćwiczeń zakresu ruchu został zbadany przez Kim i in. [5]. Wyniki badania sugerują, że taka forma ćwiczeń wprowadzona w pierwszych dobach po udarze przynosi znaczący efekt u pacjentów wczesnych, jednak wyników nie można odnieść do pacjentów w późniejszych fazach po udarze. Według badaczy kluczowe tu jest prowadzenie ćwiczeń obu kończyn, a nie tylko kończyny bezpośrednio zajętej.
W terapii obrzęku bardzo często stosuje się kinesiotaping, jednak wyniki badań co do jego skuteczności nie są jednoznaczne [1]. Badania Bell i Muller [6] wykazały, że aplikacja plastrów do kinesiotapingu na 6 dni na bezpośrednio zajętej kończynie górnej nie skutkowała znaczącą statystycznie redukcją obrzęku w porównaniu do grupy kontrolnej.
W terapii ręki po udarze często wykorzystuje się także elektrostymulację kończyny bezpośrednio zajętej. Istnieją przesłanki [7], że ta forma wspomagania terapii również może być efektywna w terapii obrzęków.
Pomocna może okazać się także odzież kompresyjna. Kojarzy się ona zazwyczaj z leginsami czy strojami sportowymi, ale występuje także w postaci skarpet lub rękawic. Ze względu na dużą ilość produktów na rynku i różnice pod względem zastosowania, materiału, rozmiaru czy kształtu, odzież taką powinien dobierać specjalista. Jedno z badań wykazało także, że skuteczne w przypadku obrzęku może być także bandażowanie kończyny. Przynosi ono jednak tylko efekt tymczasowy – u uczestników badania obrzęk powrócił po zaprzestaniu bandażowania [8].
W terapii obrzęku stosuje się także tzw. masaż wsteczny (ang. retrograde massage), jednak u znacznej większości pacjentów po udarze ta metoda jest odradzana. Powodem obrzęku może być np. uszkodzenie tkanek (którego pacjent nie czuje ze względu na zaburzenia czucia) lub skrzep - w takim wypadku masaż tego typu mógłby pacjentowi zaszkodzić. Dlatego też terapię obrzęków najlepiej zostawić specjalistom.
Niestety skuteczność wymienionych technik w kontekście terapii obrzęku u pacjentów po udarze nie została potwierdzona solidnymi wynikami badań naukowych. Niemniej są to metody powszechnie stosowane.
A jak pacjent może zadbać o kończynę sam?
Oprócz wspomnianej wyżej wizyty u lekarza w celu kontroli obrzęku i zdiagnozowania jego przyczyny możesz zadbać o elewację kończyny, czyli pozycjonowanie jej w uniesieniu w trakcie leżenia czy siedzenia. Staraj się także, jeśli to możliwe, wykonywać drobne czynności przy pomocy ręki objętej obrzękiem. Aktywne ruchy będą wspomagały pompę mięśniową oraz przeciwdziałały ograniczeniom zakresu ruchu.
Artykuły zamieszczane na blogu mają charakter wyłącznie informacyjny i nie stanowią porady medycznej. Jeśli masz wątpliwości co do stanu swojego zdrowia skonsultuj się z lekarzem.
Bibliografia:
Jeżeli jesteś rodziną pacjenta po udarze i szukasz informacji na takie problemy jak pomóc bliskiej Ci osobie to tutaj znajdziesz odpowiedzi na najważniejsze pytania związane z 6 podstawowymi problemami.
Centrum Rehabilitacji Po Udarze HABILIS
ul. Puławska 1A lok. 58 (6 piętro)
02-515 Warszawa
Tel. 604 190 505
E-mail: habilis@habilis.pl
