Objawy i przyczyny udaru mózgu. Rozmowa z dr Grzegorzem Chabikiem.

Zapraszamy do obejrzenia wywiadu "Objawy i przyczyny udaru mózgu" z dr Grzegorzem Chabikiem. Poniżej znajdziesz zadane pytania i odpowiedzi jakich udzielił Doktor:

G: Witam Państwa serdecznie. Witam Panią redaktor. Nazywam się Grzegorz Chabik, jestem specjalistą rehabilitacji medycznej i neurologiem. Bardzo wiele lat pracowałem w II Klinice Neurologicznej Instytutu Psychiatrii i Neurologii. Początkowo w Oddziale Ostrym Neurologicznym, później w Oddziale Rehabilitacji Medycznej Neurologicznej, następnie miałem krótki epizod pracy w Wojskowym Instytucie Medycyny Lotniczej, a obecnie pracuję w Uzdrowisku Konstancin-Zdrój.

Co to jest udar mózgu? Kogo dotyczy?

W: Doktorze, jak widzimy, temat udaru mózgu absolutnie nie jest Panu obcy. Przygotowałam kilka pytań zebranych przede wszystkim od naszych pacjentów, którzy każdego dnia spotykają się z tym problemem. Zadają oni pytania i nie wiedzą gdzie szukać odpowiedzi. Może powinniśmy zacząć od podstawowego pytania: Co to jest udar mózgu i jak często występuje? Kogo dotyczy? Na czym ten problem polega? 

G: Udar mózgu to jedna z najczęstszych chorób naczyniowych. Udar mózgu można porównywać np. do zawału serca. W takiej podstawowej, najczęstszej formie udaru, czyli w udarze niedokrwiennym, dochodzi do zatkania naczynia krwionośnego doprowadzającego krew do danego rejonu mózgu. Efektem tego zamknięcia naczynia, niedokrwienia i niedotlenienia danego obszaru mózgu, są obserwowane później objawy.

Jakie są objawy udaru mózgu?

W: Jakie są objawy, jak taki udar rozpoznać? Skąd wiemy, że jest to właśnie udar?

G: Zazwyczaj dzieje się to bardzo nagle tzn. zdrowa osoba nagle doświadcza takich objawów jak: wykrzywienie twarzy, niedowład kończyn, problem z mową, problem ze wzrokiem. Często, udar zaczyna się bardzo burzliwe, czyli tak jak już wspominałem, u zupełnie zdrowej osoby, nagle dochodzi do powyższych objawów. Bywa także, że ktoś upada i nie może wstać. Zaczyna się u niego bełkotliwa mowa lub zawroty głowy. To wszystko dzieje się nagle, ponieważ zatyka nam się naczynie i już kilka minut niedokrwienia mózgu może powodować wystąpienie omawianych objawów. 

Komu może przydarzyć się udar mózgu? Kto jest szczególnie narażony?

W: Kogo ten problem może dotyczyć? Czy dotyczy on tylko osób starszych, czy może spotkać każdego. Jak to jest?

G: To bardzo dobre pytanie, ponieważ czynnikiem ryzyka wystąpienia udaru są wszystkie inne czynniki chorób sercowo-naczyniowych tj. nadciśnienie tętnicze, nadwaga lub miażdżyca, czyli zaburzenia gospodarki lipidowej. Również w przypadku zawału serca ta grupa ryzyka jest taka sama lub bardzo podobna. Ryzyko to rośnie również z wiekiem, im więcej tego typu obciążeń ma dana osoba. Myślimy głównie o udarze u osób starszych, natomiast ostatnie lata pokazują, że niestety coraz młodsze osoby doświadczają tego typu schorzenia. Jest to również jedna z najczęstszych przyczyn niepełnosprawności, jeśli chodzi o wszystkie zachorowania.

Jakie są główne przyczyny udaru mózgu?

W: Jeżeli mielibyśmy jeszcze raz powtórzyć te najważniejsze przyczyny udaru mózgu, to na co należy zwrócić uwagę. Co jest główną przyczyną udaru mózgu?

G: Jest to: nadciśnienie tętnicze, zaburzenia gospodarki lipidowej - wiążące się oczywiście z miażdżycą naczyń doprowadzających krew do mózgu, nadwaga oraz cukrzyca. Również takie schorzenia towarzyszące, albo niezależne, jak na przykład: migotanie przedsionków, czy różne inne stany sprzyjające wzmożonej krzepliwości krwi. Wtedy też, musimy się liczyć z większą częstością udarów. 

W: Czyli udar mózgu może dotyczyć każdego.

G: De facto tak. Zdarzają się np. u młodych osób, które mogą mieć zmiany w tętnicach doprowadzających krew do mózgu. Zdarzają się także przypadki udarów pourazowych, kiedy dojdzie do nieszczęśliwego urazu np. tętnicy szyjnej wewnętrznej lub jej okolicy i wtedy ta tętnica po prostu się w drodze uszkodzenia, zamyka. 

Jak rozpoznać, że to może być udar mózgu? Kiedy dzwonić po pomoc?

W: Doktorze, czyli co może nas zaniepokoić? Kiedy wezwać pogotowie? Kiedy zgłosić się do lekarza? Na co zwrócić uwagę?

G: Proszę Państwa, zwracamy uwagę na każdy niepokojący objaw, który pojawia się asymetrycznie tj. asymetria twarzy, nagłe osłabienie siły ręki lub nogi, zaburzenia równowagi, zmiana mowy, trudności z wysłowieniem się, ze zrozumieniem mowy - to wszystko powinno skłaniać do natychmiastowego działania. Tutaj nie ma na co czekać i nie ma się co zastanawiać. Najlepiej, jeśli są to objawy, które nigdy wcześniej nie występowały, wtedy dzwonimy jak najszybciej po pogotowie.

W: Czy jest jakiś czas, kiedy należy się zgłosić do lekarza? Kiedy interweniować? Czy możemy poczekać? Np. Poczuliśmy się gorzej wieczorem…. to zadzwonimy do lekarza rano? Czy to musi być już, natychmiast?

G: Tak, stanowczo potwierdzę, że to musi być już, natychmiast. Często np. zdarza się tak, że dana osoba budzi się rano z objawami udaru. Niekoniecznie musi to być od razu duży niedowład ręki, wystarczy jakieś uczucie zdrętwienia. Wtedy, taka osoba kojarzy to głównie ze złym spaniem na tej stronie i związanymi ze snem objawami. Jeśli to nie ustępuje w ciągu dosłownie kilku minut, trzeba nadal myśleć o tym, żeby dzwonić jak najszybciej po pogotowie. I nie myślimy tutaj o lekarzu pierwszego kontaktu, czy wezwaniu lekarza do domu. Pierwsze co powinniśmy zrobić, to wezwać pogotowie. 

W: Czy ten czas ma znaczenie?

G: Jak najbardziej ma. Im szybciej dana osoba trafi do szpitala, tym lepiej i tym szybciej dostanie leczenie, ponieważ już potrafimy leczyć udar mózgu. Możemy podawać leczenie trombolityczne. Formalnie, może być to stosowane do czterech i pół godziny od wystąpienia objawów. Natomiast generalna zasada jest taka, że im szybciej, tym lepiej. Rozwijany jest też program mechanicznej trombektomii, czyli usuwania zmian zatorowych bezpośrednio          z naczyń, które są zatkane w mózgu. Na tego rodzaju interwencje taka osoba musi również, jak najszybciej trafić.

Jak wygląda leczenie udaru mózgu?

W: Doktorze, rozumiem. Czyli jest udar mózgu, pacjent trafia do szpitala i co się dzieje? Co dalej? Jak wygląda leczenie? Jak wyglądają te pierwsze chwile po udarze mózgu? Czy możemy powiedzieć, że udar mózgu już się dokonał, czy on trwa? 

G: Oczywiście. Zawsze takiemu pacjentowi robimy podstawowe badanie krwi. Zawsze ma też wykonywaną przynajmniej tomografię komputerową głowy, żeby wykluczyć potencjalne krwawienie - bo może się takie pojawić. Może być to też udar tzw. krwotoczny, o wiele rzadszy. Nie mniej jednak, zawsze wykonujemy taką diagnostykę w celu ustalenia, które z naczyń jest zatkane, ewentualnie zamknięte, żeby w razie konieczności móc dalej  wybiórczo już to naczynie potraktować. Następnie taki pacjent w trybie pilnym ma wykonywane wszystkie badania: tomografię lub rezonans i trafia jak najszybciej, jak jest to możliwe do sali intensywnego nadzoru, gdzie jest monitorowany. Podstawowe czynności życiowe oceniane są na bieżąco i tam zaczynamy leczenie. Jest to leczenie z wyboru, czyli leczenie trombolityczne, które staje się już pomału standardem w większości polskich oddziałów neurologicznych. W zależności od tego efektu leczenia trombolitycznego, możemy jeszcze rozważać mechaniczną trombektomię, czyli usuwanie skrzepów, zatorów, tętnic na drodze mechanicznej.

W: Czy to znaczy, że jeżeli pacjent trafi do szpitala w odpowiednim czasie i będzie zastosowane takie postępowanie jak Doktor mówi, to znaczy, że taki pacjent ma szansę absolutnie wyzdrowieć i udar nie pozostawi po sobie żadnego śladu? Co dzieje się dalej? Jak to wygląda? 

G: Bardzo się oczywiście cieszymy, kiedy udaje nam się rzeczywiście na tyle szybko zadziałać, że to leczenie jest tak skuteczne, że pacjent wychodzi rzeczywiście bez objawów. Najczęściej niestety jest tak, że mimo wszystko ten czas, który wystąpił od zamknięcia naczynia do otrzymania leczenia jest na tyle długi, że mimo wszystko, często dochodzi do nieodwracalnych zmian w mózgu. Tak jak już wspominaliśmy, te kilka minut niedokrwienia ostrego wystarczą, żeby tkanka mózgowa obumarła. Walczymy tak naprawdę, w tym czasie i z tą terapią, żeby jak najmniejszy obszar mózgu został uszkodzony. Ale niestety, w stu procentach zazwyczaj nie udaje się pacjentom zakończyć leczenia bez “wolnych objawów”. Zazwyczaj różne niedowłady, czy deficyty pozostają.

Jakie problemy może mieć pacjent po udarze mózgu i co odczuwa?

W: Zatrzymujemy się teraz na etapie, że dokonał się udar mózgu, pacjent miał podane odpowiednie leczenie, budzi się i co się dzieje? Jakie objawy może mieć pacjent? Jaki może mieć problem? Czy pacjent po udarze mózgu wie gdzie jest, wie co się z nim dzieje? Co może odczuwać, jakie to mogą być problemy?

G: Każdy na udar mózgu choruje troszeczkę inaczej, więc to, jakie dana osoba ma  ostatecznie objawy, u każdego inaczej wygląda. Natomiast oczywiście, schematycznie możemy powiedzieć, że takie najbardziej zauważalne objawy, to niedowłady kończyn. Niektórzy pacjenci, tak jak Pani wspominała, mogą mieć zaburzenia świadomości - szczególnie, jeśli udar dotyczył tzw. tylnojamowych struktur mózgu i wszystkich rejonów z tyłu mózgu dotyczących. Natomiast to, co najbardziej rzuca się w oczy, to są na pewno: niedowłady kończyn, problemy z mową, często również z percepcją wzrokową. Bywa taki problem, że pacjenci, u których doszło do uszkodzenia prawej półkuli mózgu, mają tzw. zespół zaniedbywania przestrzeni. Dotyczy to lewej połowy ciała, lewej połowy pola widzenia. Takie osoby gorzej tę stronę percypują, albo nie mają świadomości jej istnienia w ogóle.

Czy pojawiający się niedowład u każdego pacjenta jest taki sam?

W: Doktorze, wrócimy na chwileczkę jeszcze do niedowładów, o których Pan mówi. To jest chyba problem, z którym najczęściej możemy się spotkać po wystąpieniu udar mózgu. Czy ten niedowład jest zawsze taki sam? Jak to wygląda? Czy u każdego pacjenta niedowład będzie tak samo nasilony? Czy u jednego będzie niezauważalny, minimalny, a u drugiego będzie dużo głębszy?

G: Jest dokładnie tak, że to, jakie ostatecznie mamy objawy zależy od miejsca i rozległości uszkodzenia. Im bardziej ten uszkodzony obszar będzie obejmował struktury odpowiadające za ruch i kończynę górną, tym bardziej niedowład będzie wyrażony w kończynie górnej, a mniej w dolnej. Jest to taki schemat. Można powiedzieć, że w tych dużych udarach zawsze wydaje się, że bardziej dotknięta jest ręka, niż noga. Każda osoba może mieć troszeczkę inne nasilenie tych objawów. Jest to też związane z miejscem i rozległością uszkodzenia - od takiego poczucia gorszej sprawności kończyny przy wykonywaniu precyzyjnych ruchów po plegię, czyli porażenie kończyny, gdzie praktycznie w ogóle nie można wykonać żadnego ruchu.

Jakie są najczęstsze objawy udaru mózgu?

W: Czyli tak jak dobrze rozumiem, jeżeli mielibyśmy podsumować te najbardziej widoczne, najczęstsze objawy, które występują po udarze mózgu, to jest: niedowład kończyny górnej ręki, niedowład kończyny dolnej, niedowład tułowia. 

G: Zaburzenia czucia, problemy z mową, z komunikacją językową, wysławianiem się. 

W: Czyli pacjent może mieć zarówno problem z mówieniem, jak i rozumieniem. 

G: To możemy rozróżnić. Potocznie, często myli się te dwa pojęcia i mówi się o nich wspólnie tj. o zaburzeniach mowy i o zaburzeniach językowych. Zaburzenia mowy są związane z motorycznym aspektem wysławiania się, czyli jest to niezrozumiały kontekst mowy, zacinanie się, niewyraźne mówienie. W tym wszystkim możemy również mówić o krztuszeniu się. Natomiast funkcje i problemy językowe wiążą się stricte z zrozumieniem i produkcją języka. 

W: Czy te dwa objawy mają swoją nazwę? 

G: Tak, te językowe - to zazwyczaj jest takie szerokie spektrum - ale możemy mówić                o afazji. Natomiast, jeśli chodzi o zaburzenia mowy, to mówimy raczej o dyzartrii.

W: I pacjent po udarze mózgu może mieć zarówno jeden jak i drugi problem.

G: Może. Rzeczywiście u pacjenta z afazją mogą pojawiać się elementy dyzartrii,  wynikające chociażby z niedowład nerwu twarzowego.

W: Czyli to mogą być zarówno niedowłady, zaburzenia mowy różnego typu, jak i zaburzenia czucia. Czy to mogą być jeszcze jakieś problemy? Czy taki pacjent może gorzej widzieć? 

G: Jak najbardziej. Już na poziomie percepcyjnym udar nie musi dotyczyć, a raczej nie dotyczy samych oczu jako takich. Natomiast potocznie, można by to z tym wiązać, że ktoś nie dowidzi, więc mam problem z oczami. Nie, niestety wiąże się to z bezpośrednim uszkodzeniem mózgu, rejonów odpowiedzialnych za percepcję wzrokową.  Wiąże się to też  z zespołem pomijania stronnego, czy zaniedbywania, o których wspominałem - gorzej percypuje się wtedy tę lewą połowę przestrzeni. 

W: Percepuje czyli…? 

G: Odbiera, doświadcza. Natomiast pacjenci mogą mieć też problemy z ruchomością gałek ocznych. Jest to dużym problemem, szczególnie w uszkodzeniach np. w udarach móżdżku, czy pnia mózgu, kiedy rzeczywiście ruchy gałek ocznych są niezborne. Potocznie, można powiedzieć, że któreś oko ucieka i w takiej sytuacji nie widzimy dobrze, obraz się rozdwaja, nie możemy tego wzroku skupić na jednym przedmiocie. Takie wydawałoby się, że może błahe objawy mogą być bardzo silnie upośledzające funkcjonowanie. 

Czym charakteryzuje się zespół pomijania?

W: Tutaj padło jeszcze jedno sformułowanie: “zespół zaniedbywania”, “zespół pomijania”. Jak możemy to rozwinąć, na czym to polega?

G: To jest już taki objaw - można powiedzieć - z zakresu funkcji poznawczych, gdzie my, nasz mózg, cały czas, na bieżąco odbiera i analizuję wszystkie bodźce płynące z naszego ciała: dotykowe, węchowe, słuchowe, wzrokowe. Po uszkodzeniach pewnych rejonów mózgu odpowiadających za percepcji, czyli odbiór tych wszystkich wrażeń, dochodzi do zaburzenia tych funkcji. Może to skutkować tym, że pacjenci mają problem z tą lewą połową przestrzeni. W tym kontekście, chciałem napomknąć o funkcjach poznawczych, które ulegają zaburzeniu w przypadku udarów mózgu. Do nich zaliczamy: uwagę, koncentrację, pamięć, niekiedy też funkcje językowe. Bardzo wielu pacjentów ma w tym zakresie problemy.

Zobacz drugą część wywiadu z dr Grzegorzem Chabikiem kliknij - "Rehabilitacja po udarze mózgu"